Việt Nam hướng tới top 30 toàn cầu về đổi mới sáng tạo

Ngày 25/9/2025, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) và Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) phối hợp tổ chức Hội thảo Giới thiệu Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) 2025 và kết quả của Việt Nam. Hội thảo cung cấp những thông tin mới nhất về báo cáo GII 2025, các điều chỉnh về phương pháp luận, ý nghĩa của chỉ số, xu hướng đổi mới sáng tạo và triển vọng của Việt Nam trong những năm tới.

Đổi mới sáng tạo của Việt Nam phải là đổi mới sáng tạo toàn dân

Phát biểu tại Hội thảo, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Hội thảo là sự kiện quan trọng để nhìn lại những nỗ lực của Việt Nam và chỉ ra con đường thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi sổ. Trong 3 trụ cột này, trọng tâm là đổi mới sáng tạo.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: "đổi mới sáng tạo của Việt Nam phải là đổi mới sáng tạo toàn dân". Đổi mới sáng tạo phải đưa khoa học công nghệ chạm vào, thay đổi và giải các bài toán thực tiễn của Việt Nam, hình thành tinh thần đổi mới sáng tạo trong toàn dân, đưa đổi mới sáng tạo trở thành lối sống, phong cách sống của mọi người dân, của mọi tổ chức, hình thành quốc gia khởi nghiệp dựa trên công nghệ số, đổi mới sáng tạo.

GII là chỉ số đổi mới sáng tạo khá toàn diện để nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo thông qua việc hướng dẫn, phân tích ý nghĩa của từng chỉ số, giúp Việt Nam có căn cứ rõ ràng để nâng cao năng lực, đóng góp trực tiếp vào mục tiêu phát triển bền vững.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đề nghị WIPO triển khai chương trình hỗ trợ Việt Nam nâng hạng GII, hướng tới mục tiêu lọt vào top 30 toàn cầu trong 5 đến 10 năm tới. Đây là một mục tiêu đầy thách thức, đòi hỏi sự nỗ lực đồng bộ của cả hệ thống chính trị, cộng đồng khoa học công nghệ và doanh nghiệp.

Chúng tôi mong muốn có sự đồng hành, hỗ trợ trực tiếp của WIPO và cá nhân Tổng Giám đốc WIPO. Bộ KH&CN sẽ là đầu mối hợp tác chặt chẽ, hiệu quả với WIPO để hiện thực hóa mục tiêu này, Bộ trưởng khẳng định.

Bốn giải pháp ưu tiên

Để vị trí của Việt Nam trên bảng xếp hạng GII tiếp tục được cải thiện, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đưa ra bốn nhóm giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế và môi trường đổi mới sáng tạo. Việt Nam cần tháo gỡ rào cản pháp lý, cơ chế tài chính, sở hữu trí tuệ; đồng thời khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư cho nghiên cứu - phát triển (R&D) và ứng dụng công nghệ mới.

Đến cuối năm 2025, 3 luật quan trọng - Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Chuyển giao công nghệ và Luật Công nghệ cao - sẽ được sửa đổi theo hướng coi kết quả nghiên cứu là tài sản, có thể giao dịch, định giá, đưa vào báo cáo tài chính, dùng làm tài sản đảm bảo vay vốn hoặc góp vốn.

Chuyển dịch quan trọng nhất lần này là từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa các kết quả nghiên cứu. Sở hữu trí tuệ phải trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia, Bộ trưởng nhấn mạnh, đồng thời nói: “Một quốc gia phát triển là quốc gia có 70-80% tài sản là tài sản trí tuệ. Việt Nam đã đến giai đoạn cần ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để trở thành nước phát triển, thu nhập cao”.

Thứ hai, đầu tư cho hạ tầng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và hạ tầng số. Việt Nam sẽ xây dựng các trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm hiện đại, siêu máy tính, hệ thống dữ liệu mở và kết nối liên thông quốc gia - những nền tảng căn bản để đổi mới sáng tạo bứt phá.

Thứ ba, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Chính sách sẽ tập trung đổi mới giáo dục STEM, thúc đẩy liên kết giữa trường đại học - viện nghiên cứu - doanh nghiệp, đồng thời thu hút và trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước.

Thứ tư, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải là trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Nhà nước sẽ đồng hành bằng các chương trình hỗ trợ tài chính, quỹ đầu tư mạo hiểm, cơ chế đặt hàng nghiên cứu và ưu tiên mua sắm công cho sản phẩm mới.

Làm tốt 4 giải pháp trên, vị trí hiện nay của Việt Nam trên bảng xếp hạng sẽ không ngừng được cải thiện, quan trọng hơn là năng lực sáng tạo sẽ trở thành sức mạnh thật sự của quốc gia, góp phần hiện thực hóa mục tiêu một Việt Nam phát triển, sáng tạo và hùng cường, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thành động lực trung tâm cho phát triển

Phát biểu tại Hội thảo, ông Daren Tang đánh giá cao những nỗ lực của Việt Nam trong việc thúc đẩy hoạt động khoa học công nghệ, sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo phát triển. Đồng thời, nhấn mạnh việc WIPO sẽ tăng cường hỗ trợ Việt Nam trong việc thực hiện các mục tiêu về thúc đẩy sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo trong thời gian tới. Ông cho rằng, Việt Nam đã đặt ra mục tiêu đầy tham vọng đó là trở thành quốc gia công nghiệp có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và thu nhập cao vào năm 2045. Để đạt được điều này, đổi mới sáng tạo và sở hữu trí tuệ sẽ là chìa khóa, với Nghị quyết 57 đóng vai trò định hướng, biến khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thành động lực trung tâm cho phát triển.

Theo báo cáo GII 2025, Việt Nam xếp hạng 44/139 nền kinh tế, đứng thứ 2/37 trong nhóm nước thu nhập trung bình thấp và thứ 9 trong khu vực Đông Nam Á, Đông Á và châu Đại Dương. Đặc biệt, Việt Nam luôn duy trì thành tích vượt trội so với nhóm thu nhập của mình trong suốt một thập kỷ qua.

Những chỉ số cho thấy thế mạnh nổi bật như: đứng đầu thế giới về tỷ trọng xuất - nhập khẩu công nghệ cao trong thương mại, xuất khẩu hàng hóa sáng tạo, đứng thứ tư về tăng trưởng năng suất lao động và đứng thứ bảy về sáng tạo ứng dụng di động....

Một trong những nguyên nhân quan trọng giúp Việt Nam duy trì thành tích vượt trội là cách thức quản trị. Từ năm 2017, Chính phủ đã coi GII như công cụ quản lý và không ngừng đưa ra các giải pháp để cải thiện từng chỉ số. Bên cạnh đó, Việt Nam đã "nội địa hóa" GII thành Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp tỉnh (PII), giúp các địa phương tự đánh giá và cạnh tranh lành mạnh; đồng thời ban hành các chính sách sở hữu trí tuệ được gắn kết chặt chẽ với đổi mới sáng tạo...

Các lĩnh vực ưu tiên triển khai hợp tác gồm: Hỗ trợ rà soát, xây dựng và thực thi pháp luật, chiến lược và kế hoạch hành động về sở hữu trí tuệ ở cấp quốc gia; thúc đẩy vận hành và sử dụng hiệu quả các hệ thống đăng ký quốc tế sở hữu trí tuệ tại Việt Nam; nâng cao năng lực cho các tổ chức trung gian, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các doanh nghiệp khởi nghiệp trong quản lý, bảo vệ và thương mại hoá tài sản trí tuệ...

Đổi mới sáng tạo phải được kiến tạo bằng thể chế, hạ tầng, nhân lực, doanh nghiệp và chính sách đồng bộ

Các chuyên gia đánh giá Việt Nam còn nhiều không gian để cải thiện năng lực đổi mới sáng tạo, đặc biệt ở nguồn nhân lực nghiên cứu, thương mại hóa kết quả khoa học và phát triển tinh thần khởi nghiệp.

Đại diện Cục Sở hữu trí tuệ cho biết, theo kết quả GII 2025, một số chỉ số của Việt Nam còn thấp, điển hình như tỷ lệ học sinh trên giáo viên (xếp hạng 107) hay tỷ lệ sinh viên quốc tế đến học tập, nghiên cứu (xếp hạng 108). Điều này cho thấy, các trường đại học trong nước chưa thu hút được nhân lực chất lượng cao từ bên ngoài, tạo thành rào cản với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

PGS.TS. Nghiêm Xuân Huy, Viện trưởng Đào tạo số, Đại học Quốc gia Hà Nội đánh giá, 2 nhóm chỉ số quan trọng là sản phẩm tri thức và công nghệ (xếp thứ 39) và nguồn nhân lực, nghiên cứu (xếp thứ 70). Trong đó, nguồn nhân lực là nhóm chỉ số thấp nhất của Việt Nam, liên quan trực tiếp đến sứ mệnh của các trường đại học.

Theo PGS.TS. Nghiêm Xuân Huy, cần có kế hoạch phát triển dài hạn như lộ trình 5 năm cho một số trường, thay vì chỉ cấp ngân sách hàng năm, để tạo ra sản phẩm mang tính chiến lược. Đại học Quốc gia Hà Nội sẵn sàng chia sẻ dữ liệu phục vụ tính toán chỉ số GII, nhằm giúp việc đánh giá ngày càng chính xác và toàn diện hơn.

TS. Hoàng Hà, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho rằng khó khăn lớn hiện nay là việc đưa sản phẩm nghiên cứu khoa học ra thị trường, ông bày tỏ kỳ vọng những vướng mắc đã và đang được Bộ KH&CN tháo gỡ sẽ giúp cải thiện tình hình này.

Chủ tịch Hiệp hội Khởi nghiệp quốc gia, TS. Đinh Việt Hòa nhận định, tinh thần khởi nghiệp là yếu tố sống còn. Việt Nam lập kỷ lục về số lượng doanh nghiệp mới, nhưng quan trọng hơn là doanh nghiệp phải tạo ra giá trị cho xã hội. Cần tập trung vào ba yếu tố: lựa chọn sản phẩm trí tuệ cao, đưa đổi mới sáng tạo vào quản trị và hỗ trợ doanh nghiệp phân tích, lựa chọn thị trường để chinh phục.

Tại Hội thảo, ông Sacha Wunsch-Vincent, chuyên gia WIPO cũng đưa ra khuyến nghị giúp Việt Nam tiếp tục nâng hạng GII, tập trung vào 5 trụ cột: Đầu tư nhiều hơn và hiệu quả hơn vào R&D; xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa khoa học và công nghiệp; từ “lắp ráp” tiến tới chủ động sản xuất; phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp và tài chính tăng trưởng; hình thành và quản trị tốt tài sản vô hình để thu hút giá trị.

Các chuyên gia cũng cho rằng, đổi mới sáng tạo không tự nhiên xuất hiện, mà phải được kiến tạo bằng thể chế, hạ tầng, nhân lực, doanh nghiệp và chính sách đồng bộ. Việt Nam đang hội tụ đủ những yếu tố này, với quyết tâm chính trị cao, sự đồng hành của cộng đồng khoa học công nghệ, doanh nghiệp và sự hỗ trợ quốc tế từ WIPO./.