Khát vọng chuyển đổi số của giáo dục vùng cao

Chuyển đổi số bây giờ không còn là một lựa chọn, mà đã trở thành định hướng trọng tâm trong chiến lược phát triển giáo dục quốc gia.

Những người "mở đường"

Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã xác lập rõ yêu cầu: Phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục-đào tạo là một trong những nhiệm vụ then chốt, mang tính đột phá.

Tại Hội thảo quốc gia “Đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi”, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhận định: Ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong đào tạo giáo viên là giải pháp quan trọng để rút ngắn khoảng cách chất lượng giữa các vùng thuận lợi và vùng khó khăn. Ở vùng cao, nơi điều kiện còn thiếu thốn, chính chuyển đổi số sẽ là “đòn bẩy” giúp mỗi thầy cô vượt lên hoàn cảnh, khơi thông tri thức, mở rộng cơ hội và gieo mầm tương lai.

Ở xã Đồng Văn (tỉnh Tuyên Quang), đường đến trường là những dốc núi gập ghềnh, nhưng hành trình gian nan nhất lại là đưa tri thức số về với học sinh vùng cao.

Cô Vàng Thị Dính, giáo viên Trường phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở, trung học phổ thông Đồng Văn và các thầy cô vùng núi cao ấy bắt đầu hành trình bằng chính khát vọng và sự tâm huyết. Từ chiếc laptop cũ, cô giáo trẻ Vàng Thị Dính tự học lập trình, robot, trí tuệ nhân tạo qua các khóa trực tuyến của STEAM for Vietnam và Liên minh Thúc đẩy giáo dục STEM.

Màn đêm xuống, khi ký túc xá im ắng, Dính lặng lẽ mày mò từng dòng code, dựng từng bản thiết kế, mang những điều tưởng chỉ thuộc về thành phố về với cao nguyên đá. Từ đó, cô lập đội robot đầu tiên, tổ chức Ngày hội STEM, mở giải đấu KCbot và đưa robot biểu diễn ngay dưới chân Cột cờ Lũng Cú.
Không dừng lại ở phạm vi một ngôi trường, cô kết nối 20 trường trung học cơ sở trong vùng, tập huấn robot, đưa AI vào giảng dạy, mở rộng cơ hội công nghệ đến tận thôn, bản. Những tiết học viết báo cáo kỹ thuật, những cánh tay robot điều khiển bằng cảm biến được học trò tạo ra… đã trở thành biểu tượng của cuộc chuyển đổi số sống động, mang hơi thở vùng cao.

Ở xã Trùng Khánh (tỉnh Cao Bằng), cô giáo Đàm Thị Uyên lại bắt đầu hành trình STEM từ… phế liệu. Không đủ thiết bị dạy học, cô cùng học trò chế tạo mô hình máy lọc nước, hệ thống cảnh báo khí gas… từ vỏ chai, mảnh nhựa, dây đồng. Mỗi sản phẩm tuy giản đơn nhưng đã chạm đến điều quan trọng nhất: Khơi dậy khát vọng sáng tạo trong tâm trí những học sinh vùng cao. Uyên tự học lập trình, kết nối các tổ chức hỗ trợ, thành lập Câu lạc bộ Robotics để học sinh được “học qua làm”. Năm 2025, đội robot của cô giành giải “Truyền cảm hứng toàn quốc”, mang niềm tự hào từ miền biên viễn đến với sân chơi công nghệ quốc gia.

Khởi đầu từ nội lực người thầy, Đàm Thị Uyên là một trong hàng trăm giáo viên đang góp phần viết nên hành trình chuyển đổi số ở Cao Bằng, nơi không có lợi thế về hạ tầng. Hiện ngành giáo dục địa phương đã triển khai dạy robot ảo VEX VR miễn phí từ cấp học mầm non đến trung học phổ thông; đồng thời tổ chức các cuộc thi robot cho cả giáo viên và học sinh, kể cả ở những vùng khó khăn nhất.

Đến nay, hơn 500 trường học toàn tỉnh đã được tập huấn STEM-Robotics, hàng trăm giáo viên mầm non làm quen với lập trình robot, 10 trường mầm non sở hữu robot VEX 123, và 100% trường trung học phổ thông được trang bị robot. Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Cao Bằng Nguyễn Ngọc Thư chia sẻ: “Hơn 80% học sinh Cao Bằng học tại vùng khó, vì thế chúng tôi đẩy mạnh chuyển đổi số bằng cách đưa học liệu số, lớp học thông minh vào các trường, đồng thời nâng cao năng lực số cho giáo viên để thu hẹp khoảng cách tri thức”.

Ở xã La Lay, vùng giáp biên với nước bạn Lào của tỉnh Quảng Trị, thầy giáo trẻ Hoàng Dương Hòa bắt đầu tiết Tin học đầu tiên với ba chiếc máy tính cũ được lấy ra từ kho. Có học sinh chưa từng thấy bàn phím, bối rối đến mức không dám chạm tay vào chuột. Còn thầy, không chờ hỗ trợ, không đợi thiết bị mới, lặng lẽ mày mò sửa máy, cắm dây, mở nguồn… rồi kiên nhẫn dạy các em từ thao tác nhỏ nhất: Bật tắt máy, gõ tên mình, vẽ những nét đầu tiên trên phần mềm Paint. Không dừng lại ở những giờ học chính khóa, thầy mở lớp phụ đạo miễn phí, tổ chức làm việc nhóm, hướng dẫn học sinh tìm tài liệu, luyện kỹ năng trình bày. Các học sinh của thầy Hòa đã tự tin bước ra các cuộc thi “Tin học trẻ”, “Sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng”, “Đại sứ du lịch Quảng Trị”...

Bước ra sân chơi thế giới

Năm học 2025-2026, Lạng Sơn trở thành địa phương đầu tiên có giáo viên trong hệ thống công lập đạt chứng chỉ EP, vị trí Trưởng ban tổ chức khu vực của Giải vô địch robot VEX IQ, một sân chơi công nghệ quốc tế với yêu cầu kiểm định nghiêm ngặt. Đây cũng là năm đầu tiên, tỉnh đăng cai vòng loại khu vực Việt Bắc, một bước chuyển có tính bản lề để giáo dục STEM miền núi tiệm cận chuẩn quốc tế. Thành tích ấy không đến từ may mắn.

Để được cấp chứng chỉ EP, các thầy cô giáo phải học rất lâu, thi rất kỹ, luyện tập theo đúng quy trình quốc tế. Họ không có nhiều thiết bị hiện đại nhưng họ có quyết tâm, tinh thần học hỏi và sự đồng lòng từ cấp lãnh đạo đến giáo viên.

Tinh thần ấy tiếp tục được khơi dậy mạnh mẽ trong Ngày hội Đổi mới sáng tạo tỉnh Lạng Sơn năm học 2025-2026 với các hội thảo chuyên đề về AI, STEM, Nghị quyết số 57, cuộc thi robot, các mô hình robot trồng cây... và đặc biệt là 207 gian hàng khởi nghiệp của học sinh từ khắp các xã miền núi. Mỗi sản phẩm, mỗi ý tưởng là minh chứng sống động cho một thế hệ giáo viên và học sinh không chỉ tiếp cận công nghệ mà đang làm chủ nó, từ trong lớp học ra đến cộng đồng.

Ba năm liên tiếp, học sinh Trường trung học phổ thông Chuyên Cao Bằng dự Giải vô địch robot VEX thế giới. Năm 2025, đội thi giành hai giải lớn, trong đó có giải “Thành tựu thay đổi nhận thức cộng đồng về giáo dục STEM”. Hình ảnh chiến thắng ấy được chọn trưng bày tại Triển lãm Quốc gia A80 như một minh chứng rằng, ở nơi địa đầu Tổ quốc, khát vọng công nghệ không hề bé nhỏ.

“STEM không bắt đầu từ thiết bị, mà bắt đầu từ người thầy, người cô - từ tư duy, tinh thần và cách tổ chức học tập”, ông Đỗ Hoàng Sơn (Liên minh STEM Việt Nam) nhấn mạnh.

Từ Tuyên Quang, Cao Bằng, Lạng Sơn đến Quảng Trị và nhiều địa phương khác, giáo viên vùng cao hôm nay không chỉ là những tấm gương sáng bám bản, làng dạy con chữ, họ còn đang lặng lẽ mở ra những lối đi mới bằng tri thức và công nghệ. Họ gieo mầm khát vọng lớn từ những tiết học nhỏ, bằng niềm tin: Học trò mình có thể bước ra thế giới.

Như cô giáo Vàng Thị Dính từng hy vọng: “Từ những thế hệ học sinh biết chế tạo robot từ phế liệu, tương lai sẽ hình thành đội ngũ kỹ sư, nhà khoa học, doanh nhân công nghệ - mang giải pháp sáng tạo “Make in Vietnam” vươn ra toàn cầu”. Đó không chỉ là kết quả giáo dục, mà là biểu hiện sinh động của tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW: Thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện, phổ cập công nghệ và trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo như một nhiệm vụ trọng tâm.