Trung tâm Khoa học công nghệ và Truyền thông Nghệ AnTrung tâm Khoa học công nghệ và Truyền thông Nghệ An
Trang thông tin điện tử
Trung tâm Khoa học công nghệ và Truyền thông Nghệ An
Ứng dụng AI trong quản lý nhà nước: Cơ hội và thách thức
Thứ sáu - 31/10/2025 16:254260
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, trí tuệ nhân tạo (AI) được xem là công nghệ cốt lõi có khả năng tạo ra bước đột phá trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội và đang trở thành một trong những công nghệ nền tảng làm thay đổi căn bản cách vận hành của bộ máy quản lý nhà nước. AI không chỉ hỗ trợ phân tích, dự đoán, tối ưu hóa quy trình mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tự động hóa nhiều quyết định hành chính. Tuy nhiên, cùng với những cơ hội lớn lao, việc ứng dụng AI trong hoạt động quản lý nhà nước cũng đặt ra những thách thức pháp lý mới đòi hỏi sự cẩn trọng, trách nhiệm và sự hoàn thiện kịp thời hệ thống pháp luật. Cơ hội và thách thức pháp lý trong việc ứng dụng AI vào quản lý nhà nước.
1. Việc ứng dụng AI vào quản lý nhà nước mở ra nhiều cơ hội quan trọng:
AI tạo điều kiện để hệ thống pháp luật hành chính được vận hành hiệu quả, bảo đảm các nguyên tắc hợp pháp, minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thông qua tự động hóa quy trình hành chính, AI giúp giảm bớt sự phụ thuộc vào yếu tố chủ quan, cảm tính của cán bộ, công chức, từ đó, nâng cao chất lượng của quyết định hành chính, góp phần khắc phục tình trạng tùy tiện, áp đặt – vốn là nguyên nhân dẫn đến nhiều khiếu nại, khiếu kiện.
Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức tập huấn trực tuyến ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) cho cán bộ các cấp uỷ và cơ quan đảng
Các hệ thống trợ lý ảo, chatbot trong dịch vụ công trực tuyến cho phép cá nhân, tổ chức nhanh chóng tiếp cận thông tin về thủ tục hành chính, quyền và nghĩa vụ pháp lý mà không bị giới hạn bởi thời gian, không gian.
Ứng dụng AI còn thúc đẩy hoàn thiện hệ thống pháp luật hành chính và pháp luật chuyên ngành liên quan.
Việc áp dụng AI còn tạo cơ hội để nâng cao tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của cơ quan hành chính. Khi hệ thống AI được thiết lập đúng cách, toàn bộ quy trình xử lý thủ tục hành chính, từ tiếp nhận, phân loại, giải quyết hồ sơ đến phản hồi cho công dân, đều được lưu vết điện tử. Điều này cho phép công dân dễ dàng giám sát, đối chiếu và khiếu nại nếu phát hiện sai sót
Các đơn vị cấp xã, phường trên địa bàn tỉnh Nghệ An tham gia tập huấn trực tuyến ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI)
2. Những thách thức và nguy cơ tiềm ẩn đặt ra khi ứng dụng AI trong quản lý hành chính nhà nước.
Song song với cơ hội, ứng dụng AI cũng tiềm ẩn nhiều thách thức và nguy cơ:
Vấn đề xác định thẩm quyền trong môi trường AI. Bởi AI không phải là chủ thể pháp luật, không có năng lực hành vi nên không thể chịu trách nhiệm pháp lý. Nếu để AI trực tiếp tham gia vào quá trình đưa ra quyết định hành chính sẽ phát sinh khoảng trống trong việc xác định ai là người có thẩm quyền thực sự và ai chịu trách nhiệm pháp lý khi xảy ra sai sót. Thách thức đặt ra là làm thế nào để vừa tận dụng khả năng xử lý, dự báo của AI, vừa duy trì nguyên tắc bất di bất dịch: chỉ con người (cán bộ, công chức) có thẩm quyền mới được nhân danh quyền lực nhà nước để ban hành quyết định hành chính.
Vấn đề trách nhiệm pháp lý khi AI cung cấp thông tin sai lệch hoặc dẫn đến quyết định hành chính trái pháp luật. Nếu một trợ lý ảo tư vấn sai, khiến công dân nộp hồ sơ thiếu sót hoặc nếu hệ thống AI gợi ý giải pháp không phù hợp dẫn đến thiệt hại cho doanh nghiệp, thì trách nhiệm pháp lý thuộc về ai? Cơ quan nhà nước quản lý hệ thống, đơn vị cung cấp dịch vụ công nghệ hay cán bộ vận hành? Hiện nay, pháp luật chưa có quy định cụ thể điều chỉnh những tình huống này. Đây là một thách thức lớn, bởi nếu không có thể dẫn đến tình trạng “trách nhiệm vô chủ”, làm suy yếu niềm tin của xã hội đối với cơ quan công quyền.
Liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân và quyền riêng tư. Ứng dụng AI trong quản lý hành chính nhà nước hoạt động chủ yếu dựa trên Big Data, trong đó có nhiều dữ liệu nhạy cảm, như: thông tin nhân thân, tài chính, sức khỏe, lịch sử cư trú… Việc xử lý và phân tích khối dữ liệu khổng lồ này nếu không được kiểm soát bằng hành lang pháp lý chặt chẽ có thể dẫn đến nguy cơ xâm phạm quyền con người, quyền công dân. Ngày 17/04/2023, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, song việc triển khai trên thực tế vẫn còn nhiều bất cập, đặc biệt là trong bối cảnh AI có khả năng tái nhận diện, suy luận và kết nối dữ liệu vượt ngoài ý chí của người dùng.
Vấn đề kiểm soát quyền lực hành chính trong môi trường số. Khi cơ quan hành chính sử dụng AI để xử lý hồ sơ, phân tích dữ liệu và đưa ra gợi ý, nếu thiếu cơ chế giám sát độc lập, nguy cơ lạm dụng hoặc sai sót hệ thống có thể bị che giấu, khó phát hiện. Việc “trao quyền” quá mức cho hệ thống AI có thể dẫn đến tình trạng tập trung quyền lực công nghệ, làm suy giảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước. Do đó, thách thức pháp lý ở đây là phải thiết lập một khuôn khổ giám sát hiệu quả, bảo đảm mọi ứng dụng AI trong quản lý hành chính đều vận hành theo nguyên tắc lấy con người làm trung tâm, con người là chủ thể quyết định cuối cùng. Nếu thiếu cơ chế kiểm tra, giám sát con người đối với quyết định do AI đề xuất, hậu quả pháp lý có thể rất nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Trung tâm KHCN&TT Nghệ An tổ chức tập huấn đào tạo, bồi dưỡng về ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) cho cán bộ, công chức, viên chức các sở, ban, ngành cấp tỉnh
3. Một số định hướng và giải pháp cần thiết khi ứng dụng AI
Trong bối cảnh AI ngày càng thâm nhập sâu rộng vào hoạt động quản lý hành chính nhà nước, yêu cầu cấp thiết đặt ra là phải xác lập một hệ thống định hướng và giải pháp pháp lý nhằm bảo đảm vừa phát huy được tiềm năng công nghệ, vừa phòng ngừa, kiểm soát rủi ro pháp lý. Nguyên tắc bao trùm cần được quán triệt là ứng dụng AI phải đặt trong khuôn khổ xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bảo đảm tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân, đồng thời duy trì hiệu lực, hiệu quả và tính chính danh của quyền lực hành chính. Trên nền tảng đó, có thể nhận diện các định hướng lớn và giải pháp cụ thể như sau:
Xây dựng khung pháp lý chuyên biệt về AI trong hoạt động quản lý nhà nước. Hiện nay, quy định pháp luật mới dừng lại ở mức định hướng chiến lược (Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030) và một số quy phạm rải rác trong Luật Giao dịch điện tử, Luật An ninh mạng, các nghị định của Chính phủ về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu thống nhất, thiếu chuẩn mực pháp lý có tính bắt buộc, nhất là trong việc phân loại mức độ rủi ro, tiêu chuẩn an toàn công nghệ và trách nhiệm pháp lý của cơ quan sử dụng AI.
Đảm bảo nguyên tắc "con người kiểm soát cuối cùng", tránh việc AI vận hành tự động hoàn toàn.
Ràng buộc trách nhiệm pháp lý rõ ràng cho cơ quan sử dụng AI.
Bổ sung chế định bồi thường thiệt hại do lỗi AI trong hoạt động quản lý hành chính.
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ về kỹ năng công nghệ và trách nhiệm pháp lý.
Ứng dụng AI trong quản lý hành chính nhà nước là xu thế tất yếu, gắn liền với mục tiêu xây dựng chính phủ số và hiện đại hóa nền hành chính. AI mở ra cơ hội lớn trong cải cách thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý dữ liệu, hỗ trợ hoạch định chính sách và giám sát thực thi pháp luật, qua đó góp phần tăng cường tính công khai, minh bạch và chất lượng phục vụ Nhân dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc ứng dụng AI cũng đặt ra nhiều thách thức pháp lý liên quan đến thẩm quyền hành chính, trách nhiệm pháp lý, bảo vệ dữ liệu cá nhân, bảo đảm quyền con người và cơ chế kiểm soát quyền lực. Nếu thiếu hành lang pháp lý phù hợp, nguy cơ phát sinh khoảng trống trách nhiệm, lạm quyền hoặc xâm phạm quyền riêng tư là hiện hữu. Do đó, cần sớm hoàn thiện thể chế pháp luật về AI theo hướng đồng bộ, minh bạch, lấy con người làm trung tâm, đồng thời tăng cường năng lực cán bộ, công chứcvà đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Chỉ khi đó, AI mới trở thành công cụ pháp lý – công nghệ thực sự hiệu quả, góp phần xây dựng nền hành chính hiện đại, pháp quyền và phục vụ Nhân dân./.